Het neoliberalisme wordt doorgaans voorgesteld als een louter economische realiteit die gefundeerd wordt door de veronderstelling dat de marktwerking de natuurlijke conditie van economische actoren uitmaakt. De vrijheid van de markt zou, aldus deze populaire lezing van het neoliberalisme, van nature leiden tot vrijheden op andere terreinen in de samenleving, zoals bijvoorbeeld het sociale, het culturele en het politieke. Economische vrijheid zou de basis vormen voor een liberale, democratische samenleving.

Liberticide beschouwt het neoliberalisme niet slechts als een politiek-economisch model maar begrijpt haar als een mentaliteit, als een ideologie die ten grondslag ligt aan de wijze waarop de samenleving in al zijn facetten wordt ingericht. Dit betekent dat het neoliberale denken zich niet alleen manifesteert binnen de sferen van productie en consumptie, maar dat zij als denkmodel in elk maatschappelijk domein manifest is. Liberticide beschouwt het in de jaren negentig uitgeroepen ‘einde van de ideologieen’ als een van de condities die de neoliberale doctrine kenmerken. Door het geloof in het einde van de ideologieen en de alom aanwezige vrijheid die door het neoliberalisme zou worden voortgebracht, werden kritische reflectie en ideologiekritiek ten aanzien van maatschappelijke ontwikkeling overbodig.

Liberticide herkent een aantal structuurproblemen die met het neoliberale beschavingsmodel samenhangen:

I.
De grondprincipes waar deze samenleving zich mee afficheert, ‘individuele autonomie’ en ‘vrijheid’ worden niet nader gedefinieerd en als vanzelfsprekend aangenomen. Bij nader inzien blijken individualiteit en vrijheid zich slechts op te houden binnen de gemarginaliseerde persoonlijke speelruimte van de moderne burger die in het consumptievermogen de enige expressievorm voor zijn menszijn bezit. Daar tegenover staat dat met het oprukken van de economie tot in alle regionen van het publieke- en priveleven, deze vrijheden in toenemende mate onder druk komen te staan door allerlei regelingen, wetgeving en systemen. Terwijl helpdesks, klantenservices en tal van loketten er op gericht zijn om de burger op maat te bedienen, ervaart de burger de maatschappij in toenemende mate als een onberekenbare factor in zijn bestaan. De ter beschikking gestelde vrijheden, die als beschavingsideaal de samenleving haar morele legitimiteit moeten geven, fungeren feitelijk als compensatie voor de verminderde invloed die burgers op de maatschappij kunnen uitoefenen.

II.
Het einde van de ideologieën leidde tot een algemene verdachtmaking van elke vorm van waarheid of objectieve (collectieve) geldigheid. Collectieve belangen en overtuigingen versnipperden tot een microkosmos van individuele meningen. Door het wegvallen van dergelijke kennistradities en het moreel gefundeerde vertoog dat daaruit voortkwam, ontbreekt het in de samenleving aan kritische instrumenten waarmee de voortgang van de maatschappij getoetst kan worden. De gevolgen hiervan voor de democratie zijn evident; zij verloor een van haar kernfuncties.

III.
Wie de publieke opinie volgt kan merken dat het vertoog gedomineerd wordt door een subjectivistische interpretatie van meningen en opvattingen. Omdat waarheid en normatieve juistheid niet langer kunnen fungeren als referentiekader waarmee opvattingen een zekere reikwijdte, diepgang en urgentie kunnen verkrijgen, wordt elke positie in het debat gepresenteerd en ervaren als verwisselbaar perspectief. Het ontbreken van een dergelijk referentiekader heeft de deelname aan het publieke debat in de media gereduceerd tot een vrijblijvende en bovenal esthetische uitwisseling van ervaringen en inzichten. De vele forums, weblogs en debatten vormen daarmee het bewijs van de depolitisering van de openbaarheid.

IV.
Consumptieve keuze vrijheid en vrijheid van meningsuiting fungeren in de huidige tijd als kernwaarden voor het neoliberale beschavingsmodel. Omdat een dergelijke vrijheidsopvatting zich niet langer in objectieve zin laat begrijpen, geldt zij in de praktijk van alledag als een subjectief en voornamelijk ‘libertijns’ beginsel. Vandaar dat de neoliberale samenleving niet bij machte is om individuele preferenties in normatieve zin te duiden. Kinderporno èn kinderpleegzorg, energieverkwisting èn energiebesparing, maar ook zelfverrijking èn sociaalbewust ondernemen, fungeren feitelijk als de keerzijden van dezelfde neoliberale medaille.

V.
Liberticide constateert dat een zuiver kwantitatieve begripsvorming het menselijke bestaan is gaan domineren op terreinen waar voorheen ethische, esthetische, traditionele of sociale waardebepalingen actief waren. Op basis van haar onderzoek stelt Liberticide vast dat deze verschuiving van een kwalitatief naar een kwantitatief begrip van de samenleving, verregaande consequenties heeft voor menselijk gedrag, intermenselijke relaties, zorg, educatie, arbeidsverhoudingen en leefbaarheid in buurten en wijken.

VI.
De schijnbare noodzakelijkheid waarmee de introductie van het neoliberale bewustzijn en de marktgerichte inrichting van de samenleving tot stand kwamen, verraden een naturalistische interpretatie van economie, politiek en samenleving. Liberticide neemt waar hoe deze naturalistische benadering is uitgemond in een zichtbaar defaitisme en cynisme omtrent de inrichting van de maatschappij. Het idee van het einde van de maakbaarheid functioneert als een self-fulfilling prophecy om de bestaande situatie op zijn beloop te laten. Vrijheid wordt dan ook niet langer opgevat als de (actieve) conditie voor sociaal handelen, maar als een passieve vrijblijvendheid. Dit laatste kenmerkt de ‘liberticide’: ‘de moord op de vrijheid’.

VII.
Het huidige maatschappelijke klimaat moet begrepen worden als een gebrek aan ‘geloof in het heden’. Terwijl er met de introductie van het neoliberalisme in de jaren ’90 records werden gebroken waar dit de economische en sociale maakbaarheid van de samenleving betreft, kon men, tegelijk een toenemende impotentie waarnemen waar dit het genereren van visies en perspectieven over mens, samenleven en maatschappelijke inrichting aangaat. Het idee dat de werkelijkheid gefragmenteerd en dus niet beheersbaar zou zijn, resulteerde in cynisch bestuur aan de kant van overheden en bedrijfsleven en een ironisch en onverschillig levensgevoel aan de kant van de burger. De samenleving maakte plaats voor een distopische werkelijkheid. Liberticide constateert dat deze realiteit niet het gevolg is van veranderde economische en technologische omstandigheden, maar dat dit klimaat een ideologische en dus politieke oorsprong heeft.

VIII.
Liberticide gaat er van uit dat een remedie voor dit ziektebeeld in de eerste plaats begrepen moet worden als een bewustwordingsproces. Veranderde inzichten kunnen de weg vrijmaken voor nieuwe strategieën in de sferen arbeid, wonen, zorg, scholing en openbaarheid, waardoor op termijn een nieuwe inrichting van de samenleving en de democratie gestalte kan krijgen.

IX.
Het Liberticide project is niet gericht op een restauratieve benadering van de maatschappelijke werkelijkheid. De terugkeer naar eerdere tijden, zoals die van de verzorgingsstaat, is zowel onwenselijk als onmogelijk. Daarentegen vormt neoliberalisme – zoals het ‘neo’ daarvan duidelijk maakt – een conservatieve terugval op gedateerde en destructieve aspecten van de moderne conditie. 19e eeuwse utopieen als ‘vooruitgang’ en ‘groei’ klinken door in de retoriek die door het neoliberalisme in tal van maatschappelijke en sociale domeinen wordt gehanteerd. Liberticide beschouwt een kritische analyse van de grondhouding van het neoliberale bewustzijn als voorwaarde om tot innovatie te kunnen komen.

X.
In het vertoog over de hedendaagse economische en politieke situatie klinkt een binaire opvatting door waar dit ‘de staat’ en ‘de markt’ betreft. Liberticide is van mening dat een dergelijk binair onderscheid niet langer opgaat. Politiek (bestuur) en markten zijn dermate verknoopt geraakt dat het niet mogelijk is zich achter een van beiden te verschuilen als alternatief voor een betere toekomst. Vandaar dat het begrip van de markt aan een proces van ontmythologisering moet worden blootgesteld omdat het marktdenken fungeert als toverwoord waarmee allerlei politieke (en antidemocratische) machinaties kunnen worden aangewend. Ook hier geldt dat innovatie van economie en politiek een fundamenteel kritische houding ten opzichte van de gevestigde doctrines veronderstelt.